تاریخ تابع زمین شناسی است هر روز در جایی دریا به روی خاک می غلتد یا زمین در دریا پیشروی میکند؛ شهرها در زیر آب ناپدید می شوند و کلیساهای زیر آب خفته ناقوس اندوهبار خود را به صدا در می آورند.

فلسفه تاریخ در اوستا، نبردی هدفمند را ترسیم می‌کند که از یک انتخاب اخلاقی در آغاز نشأت گرفته و با مسئولیت‌پذیری انسان‌ها و فرّ ایزدی پیش می‌رود تا در فرجام، با نوسازی جهان و استقرار نظم ابدی اَشَه، به کمال مطلق خود دست یابد.

فلسفه تاریخ هیچ تعریف واحد و ثابتی ندارد و هر متفکر بر اساس مبانی فکری خود، به نحوی متفاوت به ماهیت و معنا و روش مطالعه تاریخ نگاه کرده است.

یکی از وظایفی که مورخان خود را به انجام آن متعهد میدانند تبیین علت رویداد حوادثی است که به پژوهش در آنها می‌پردازند

گزاره «روش‌شناسی مطالعات تاریخی، تابع هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی مطالعات تاریخی می‌باشد» یک حقیقت بنیادین در فلسفه تاریخ است که چارچوب تحلیلی مناسبی برای درک رویکردهای مختلف تاریخ‌نگاری فراهم می‌کند

تاریخ‌نگاری در پارادایم الهیاتی از کهن‌ترین اشکال تبیین گذشته است که تاریخ را در پیوند با امر قدسی و وحیانی می‌فهمد.

شناخت تاریخی نوعی «شناخت تفسیری» است که بین گذشته، حال و افق‌های معنایی مورخ پیوند برقرار می‌کند.

نیل به عینیت مطلق برای مورخ غیرممکن خواهد بود. گفته‌اند تاریخ باید این اندازه جرئت داشته باشد که یک کلمه دروغ بر زبان نیاورد، اما این اندازه هم وجدان باید داشته باشد که یک کلمه راست را نیز کتمان نکند.

فلسفه تاریخ هگل نوعی «تله‌ئولوژی» یا غایت‌مندی تاریخی است: تاریخ به سوی هدفی پیش می‌رود، و آن هدف چیزی جز تحقق آزادی و خودآگاهی نیست. همین نگاه، فلسفه تاریخ را از یک توصیف صرف به یک تفسیر فلسفی و معنا‌دار بدل کرده است.

مطالعهٔ تاریخ می‌تواند کنجکاوی محض (دربارهٔ اینکه پیشینیان ما چگونه بودند و چه می‌کردند) را ارضا کند؛ ما را در تخیل چیزهای عجیب و غریب یاری و ترغیب کند

نوابغ افرادی برجسته‌اند که با قدرت رهبری و اختراعات بزرگ خود، تحولات تاریخی ایجاد می‌کنند. با این حال، تأکید می‌شود که برخی مردان بزرگ صرفاً نقش اختراعات ندارند بلکه از طریق تغییرات اخلاقی و فرهنگی، جوامع را متحول می‌کنند.